سـم
به ماده ای گفته می شود که پس از ورود مقادیر نسبتا کمی از آن به بدن ، باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن شده یا باعث تخریب بافتهای بدن و مرگ میگردد .
راههای ورود سم به بدن
سـم
به ماده ای گفته می شود که پس از ورود مقادیر نسبتا کمی از آن به بدن ، باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن شده یا باعث تخریب بافتهای بدن و مرگ میگردد .
راههای ورود سم به بدن
عبارتند از
?-گوارشی : زمانی روی میدهد که سم از طریق دهان وارد شده و بوسیله دستگاه گوارش جذب شود .
?-تنفسی : زمانی که سم از طریق دهان یا بینی وارد شده و بوسیله مخاط دستگاه تنفس جذب شود .
?-تماسی : زمانی روی میدهد که سم از طریق تماس با پوست سالم واردشده و بوسیله دستگاه گردش خون انتشار یابد .
?-ترزیقی : زمانی روی میدهد که سم از طریق پارگی در پوست وارد شده و بوسیله گردش خون در بدن انتشار یابد .
مسمومیتهای ترزیقی در نتیجه گزش حشرات ، مارگزیدگی یا ترزیق بوسیله سوزن روی می دهد .
مسمومیتهای گوارشی
مسمومیتهای گوارشی شایع ترین نوع مسمومیت هستند . این مسمومیت می تواند ناشی از مصرف غذای فاسد شده ، مصرف داروی اشتباه و یا زیاد از حد خوردن دارو به قصد خودکشی و … می باشد .
کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر مسمومیت اتفاقی قرار میگیرند و مسمومیت در کودکان بعلت مصرف مواد شیمیایی خطرناک مانند نفت ، مواد پاک کننده ، دارو و … بیشتر است .
علائم کلی مسمومیت گوارشی
?- دردهای شکمی
? - تهوع - استفراغ
?- استنشاق بوی ماده مصرف شده از دهان
?- خواب آلودگی
?- اختلال و ضعف تنفس و گردش خون
?- بیهوش
و بعضی از علائم بستگی به ماده مصرف شده و نحوه تاثیر آن دارد . برای مثال استفاده از مواد مخدر کاهش و وقفه تنفس ، تنگی مردمک چشم و خشکی دهان را در پی دارد .
در حالیکه استفاده از داروهای محرک باعث هیجان, توهم, تعریق فراوان ، افزایش تنفس و ضربان قلب و تشنج می شود .
در مسمومیت با الکل به علت مصرف بیش از حد ، علائمی چون استشمام بوی الکل از تنفس بیمار ، تهوع و استفراغ, تنفس عمیق ، نبض پر درمراحل ابتدایی و تنفس کم عمق و نبض تند در مراحل پیشرفته دیده می شود و حتی بعلت تاثیر الکل در سیستم عصبی فرد ، تعادل رفتاری و شخصیتی و تفکر فرد از بین رفته و ممکن است به دیگران یا خود آسیب برساند .
در مسمومیت با اسید و قلیاها که بصورت تصادفی یا به قصد خودکشی استفاده میشوند ، وجود نواحی سوخته در اطراف صورت ، دهان و حلق ، استفراغ و اسهال خونی ، درد وسوزش شدید در مجرای گوارش و یا مشکلات تنفس و انسداد راه هوایی از علائم این مسمومیت است .
اگر فرد مسموم هوشیار است, از او پرسش کنید
?-who نام ، سن ، جنس فرد ؟
?-what نوع ماده سمی بلع شده ؟
?- how much مقدار مصرف شده چه میزان است ؟
?-how شرایط مسمومیت به چه صورت است ؟
?-when زمان اتفاق افتادن مسمومیت ؟
نکتـه
اگر لبهای سوخته مشاهده شد ، احتمال مسمومیت با مواد سوزاننده می باشد که چندین جرعه آب سرد یا شیر به او بدهید .
در صورتی که لباسهای فرد مسموم به وسیله مواد سوزاننده سوخته باشد .
اگر فرد مسموم بیهوش است ,او را ارزیابی کنید هر ? تا ? دقیقه تنفس و نبض او را بررسی کنید و ارجاع دهید .
اقدامات کلی در برخورد با مسمومیت گوارشی
در این نوع مسمومیت ها بعد از ارزیابی وضعیت فعالیت دستگاههای حیاتی ( تنفس وقلب ) ، اقدامات کلی سه مرحله است :
?-تشخیص نوع سم
?-رقیق کردن سم
?-خارج کردن سم از معده
?-تشخیص نوع سم : همانطور که قبلا هم اشاره شد در صورت هوشیار بودن مسموم سوالاتی پرسیده میشود و با بررسی محیط اطراف و علائم مشاهده شده نوع سم را تشخیص میدهد .
?-رقیق کردن سم : با رقیق کردن سم میتوان از اثرات ناخواسته و سود بسیاری از سموم جلوگیری کرد . چند لیوان آب نمک ولرم باعث به تعویق انداختن جذب سم از معده میشود و در صورت موجود بودن شربت ایپکاک ipecac علاوه بر آب چند قاشق از این شربت میدهیم .
?- خارج کردن سم از دستگاه گوارش: استفاده از محلول آب نمک ، یا آب به همراه چند قاشق شربت ایپکاک در مدت کوتاهی باعث ایجاد تهوع و استفراغ می گردد .
برای تسریع در دفع مواد از معده در حالیکه مصدوم در حالت نشسته است و سرش به سمت جلو و پایین است با تحریک انتهای گلو با انگشت ، وی را وادار به استفراغ می کنیم و سپس با آرام کردن مصدوم او را به نزدیکترین مرکزدرمانی ارجاع می دهیم . ??
نکات مهـم
?-از دادن آب نمک برای کودکان بپرهیزید ، زیرا این عمل بسیار خطرناک بوده و باعث مرگ در کودکان در اثر خفگی ناشی از استفراغ میشود .
?-در صورتی که مسمومیت در اثر مصرف مواد اسیدی ، قلیایی ، فراورده های نفتی یا مواد سوزاننده یا مواد پاک کننده و شوینده ها باشد به هیچ عنوان عمل رقیق کردن و وادارکردن به استفراغ را انجام ندهید .
چون در صورت استفراغ این مواد ممکن است مری مجددا آسیب ببیند و یا با آسپیره شدن به داخل راه هوایی باعث آسیب مخاط ، تورم و انسداد راههایی هوایی گردد .
?-در افراد بیهوش ، افرادی که تشنج کرده ، بیمارانی که سابقه ناراحتی قلبی دارند و زنان باردار عمل وادار کردن به استفراغ را نباید انجام دهید .
مسمومیت گوارش میکروبی
بوتولیسم
تشخیص سریع این بیماری و مراقبت لازم آن موجب حفظ حیات فرد مسموم خواهد شد هر چند این نوع مسمومیت نادر است اما در ?? درصد موارد به مرگ می انجامد .
این سم که از باکتری کلستریدیوم بوتولوئید ترشح می شود ، مانع از ارسال پیامهای عصبی از اعصاب محیطی به عضلات می گردد و به ضعف شدید ، فلج و مرگ
می انجامد . متاسفانه این سم هیچ طعم و مزه ای ندارد .
نشانه های بیماری معمولا تا ?? ساعت پس از مصرف سم ظاهر نمی شود
و پس از آن نشانه ها و علائم زیر به ترتیب و بتدریج آغاز می گردند :
?- خشکی دهان ?- عدم تطابق در چشم و دو بینی
?- گلودرد ?- خستگی شدید
?- اشکال در صحبت کردن و بلع ?- فلج عضلات تنفسی
?- فلج ?- از بین رفتن رفلکس های بدن
?- محدودیت حرکات چشم ??- اختلال شدید تنفسی
??- مردمک های گشاد
منبع اصلی سم برتولیسم ، غذای کنسرو شده تاریخ گذشته است که قبل از مصرف خوب حرارت ندیده اند . اما به تازگی مشاهده شده که ?? درصد موارد گزارش شده ناشی از غذاهای رستورانی بوده اند .
اقدامات و کمک های اولیه
?-وادار کردن به استفراغ
?-دادن اکسیژن با فشار زیاد در صورت شک به فلج عضلات تنفسی
?-دادن سفیده تخم مرغ
?-رسانیدن بیمار به مرکز درمانی
?-تجویز ضد سم توسط پزشک
مسمومیت های تنفسی
سموم تنفسی موادی سمی هستند که از طریق مجاری تنفسی وارد شده و از ریه ها جذب بدن می شوند . بیشتر مسمومیت های تنفسی ناشی از دود آتش سوزی میباشد . سم به سرعت جذب بدن شده و معمولا عواقب خوبی ندارد .
منابع اصلی مسمومیتهای تنفسی عبارتند از :
?-گازهای منو اکسید کربن co : گاز اصلی متصاعد شده از اگزوز اتومبیل وکرسی است ، در زنبورداری برای کشتن زنبور بکار می رود
?-گازهای دی اکسیدکربن : در صنعت ایجاد میشود و در عمق چاه وجود دارد . ?- گاز کلر : در استخر ها بکار می رود .
?-گاز آمونیاک : گازهای صنعتی
?-گازهای بیهوشی ( اتر )
?-گاز دی اکسید سولفور ( ( : در صنایع یخ سازی بکار میرود و در چاهها نیز وجود دارد .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت تنفسی :
?- سر درد شدید ?- اشک ریزش و سوختگی چشم
?- تهوع و استفراغ ?- سوختگی گلو و سینه و پوست صورت
?- سرفه ، تنفس صدادار ?- سیانوز ( کبودی )
?- تنگی نفس ?- گیجی و منگی
?- درد قفسه سینه ??- اختلال در هوشیاری و بیهوشی
اقدامات و کمک های اولیه
- شل نمودن یقه و کمربند و باز نگه داشتن راه هوایی
- در مسمومیت های تنفسی ، باید فوراً اکسیژن ???درصد داده شود ( با توجه به دستورالعمل استفاده از کپسول اکسیژن )
- انتقال سریع مصدوم به مرکز
مسمومیت های تماسی
این نوع مسمومیت زمانی روی می دهد که ماده سمی از طریق پوست وارد بدن شود و از طریق دستگاه گردش خون در سراسر بدن توزیع گردد . حشره کشها و سموم
صنعتی دو نوع شایع از سمومی هستند که از طریق پوست قابل جذب می باشند
همچنین گیاهان بسیاری وجود دارند ( نظیر گزنه ، پیچک , سماق و غیره ) که در صورت تماس با پوست واکنشهای شدید حساسیتی ایجاد می کنند که این واکنشها می توانند در کل بدن نیزمنتشر شوند .
علائم و نشانه های عمومی مسمومیت های تماسی
?- التهاب یا قرمزی پوست ?- گیجی و منگی
?- سوختگی شیمیایی ?- شوک
?- بثورات جلدی ?- تجمع آب در پوست و ظهور تاول
?- خارش ?- سایر علائم و نشانه های عمومی مسمومیتها
?- تهوع و استفراغ
که این علائم و نشانه ها در مسمومیت تماس گیاهی سه دسته هستند
?-علائم خفیف : خارش خفیف
?-علائم خفیف تا متوسط : خارش و قرمزی
?-علائم متوسط : خارش ، قرمزی ، تورم
?-علائم شدید : خارش ، قرمزی ، تاول و تورم
اقدامات و کمکهای اولیه در مسمومیت تماسی
-شستشوی پوست با مقادیر زیاد آب حداقل به مدت ?? دقیقه
-در حین شستشوی پوست ، لباس و یا جواهر آلات را در آورید
- شستشوی محل با آب و صابون
- انتقال مصدوم با مرکز درمانی
مسمومیت های تزریقی
پس از مسمومیت های گوارشی ، مسمومیتهای ترزیقی دومین عامل مسمومیتها به شمار می آیند .
چهار عامل عمده برای آن وجود دارد
?- مسمومیت ترزیقی در اثر ترزیق دارو به بدن
?- گاز گرفتگی حیوانات
?- مار گزیدگی
?- گزش حشرات
?- مسمومیت ترزیقی در اثر ترزیق دارو به بدن
ترزیق بعضی از داروها به طریق مختلف, خواه داخل وریدی IV، داخل عضلانی ( IM ) ، زیر جلدی (SC) ، داخل جلدی (ID) , میتواند علائم و واکنشهای حساسیتی را ایجاد کند . همچنین برخی از افراد نیز به داروهای خاصی حساسیت دارند .
نشانه ها و علائم اصلی به صورت شوک حساسیتی یا آنافیلاکتیک بروز می کند .
علائم و نشانه های عمده شوک آنافیلاکتیک در اثرترزیق داروها
?-خارش در سراسر بدن
?-تورم
?-ضعف عمومی
?-بیهوشی
?-نبض و تنفس نا منظم
اقدامات و کمک های اولیه در مسمومیت ترزیقی داروها
مانند کمک های اولیه شوک آنافیلاکتیک بوده که در فصل مربوطه توضیح داده شده است .
?- گاز گرفتگی حیوانات
گاز گرفتن حیوانات یا انسان باعث دریدگی پوست و عفونت بسیار شدید میشود . گاز گرفتگی حیوانات وحشی مثل روباه، گرگ ، سگ و راکون میتواند باعث انتقال ویروس هاری گردد و در صورت عدم رسیدگی و مراقبت پزشکی به مرگ می انجامد .
گاز گرفتگی انسان نیز باعث انتقال میکروبهای زیادی از دهان به پوست و همچنین انتقال کزاز می شود .
اقدامات
?- در صورت در دسترس بودن دستکش یکبار مصرف بپوشید ، زخم را با دقت با صابون و آب گرم بشوئید تا خطر عفونت به حداقل برسد
?- با سواپ گازدار ، آهسته آهسته خشک کنید و پانسمان چسب دار ( چسب زخم ) یا پوشش استریل کوچک زخم را بپوشانید .
?- جهت انجام اقدامات بعدی او را به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع فوری دهید و در صورت امکان تلفنی پزشک و کاردان مرکز را مطلع نمائید .
نکتـه :در مورد سابقه واکسیناسیون کزاز سوال کنید .
مورد خاص :زخم عمقی
در صورتی که زخم عمقی بود و خونریزی داشت ، با فشار مستقیم و بلند کردن قسمت آسیب دیده خونریزی را کنترل کنید. با یک بالشتک نرم یا پوشش استریل و باند, زخم را در جای خود محکم ببندید تا خونریزی کنترل شود و بعد شرایط ارجاع را فراهم آورید .
?- مارگزیدگی
سالیانه در جهان حدود ????? نفر به دلیل مار گزیدگی می میرند .
دو نوع مار اصلی سمی و غیر سمی وجود دارد ، که مارهای سمی در نقاط مرکزی و کویری ایران وجود دارد و بعضی از آنها بسیار خطرناک و سم آنها کشنده است .
مارهای سمی چند خصیصه زیر را دارند ( در صورت امکان سمی یا غیر سمی بودن مار تشخیص داده شود ) .
?- سر مثلثی شکل یا سر مسطحی که از گردن پهن تر باشد .
?- مردمکهای باریک دراز ( مثل چشم گربه )
?- لکه رنگی حساس به حرارت بین چشم و سوراخ دهان
?- طول کوتاهتر
?- رنگهای متفاوت
مارهای سمی از دندانهای نیش خود برای ترزیق سم استفاده می کنند .
داخل این دندان مثل سر سوزن خالی بوده و مجرای داخل آن به کیسه زهر راه دارد . هر چند هفته یکبار این دو دندان می افتند و به وسیله دندان جدیدی جایگزین می گردد .
کیسه زهر که در سر مار و پشت گوش داخلی قرار دارد با انقباض و فشار وارد آمده دراثر گزش ، فشرده شده و زهر از طریق مجرای داخل دندان نیش به داخل بدن مصدوم ترزیق می شود .
علائم و نشانه های مار گزیدگی (با توجه به گونه مارها )
- یک جفت علامت سوراخ شدگی
- درد ، قرمزی و تورم شدید در محل نیش
- تهوع و استفراغ
- اختلال بینایی
- افزایش بزاق و عرق کردن
- تنفس سخت که در موارد شدید ممکن است تنفس متوقف شود
اقدامات و کمک های اولیه در مار گزیدگی
?- بیمار را آرام کنید و کمک کنید تا دراز بکشد .
?- محل گزیدگی را با آب و صابون با ملایمت شستشو دهید وبا سوپ های تمیز آهسته آهسته خشک کنید .
?-استفاده از باند محدود کننده در ? سانتی متری بالای محل گزش الزامی است و با استفاده از باند مثلثی ناحیه آسیب دیده را بیحرکت کنید .
نکتـه
هرگز از تورنیکه یا گارو برای بستن زخم استفاده نکنید ، چون سرخرگها نیز بسته می شوند و بافتهای دورتر از محل گزش آسیب خواهند دید .
باند محدود کننده
باندی است پهن که به حدی سفت بسته می شود که یک مداد یا انگشت بتواند به زیر آن رفته و موجب بستن سیاهرگها شود . چون سیاهرگها خون را به قلب برده و از آنجا سم در تمام بدن انتشار می یابد .
تنها درمان موثر مارگزیدگی ، تجویز ضد سم آن در بیمارستا ن است.
در مارگزیدگی می توان از روشهای بستن باند محدود کننده , نیشتر زدن و ساکشن
(مکش سم) استفاده کرد مشروط بر اینکه از زمان مارگزیدگی بیش از یک ساعت نگذشته باشد و این عمل مکش سم بیش از ?? دقیقه به طول نیانجامد .
خط برش در حین نیشتر زدن باید به صورت عرضی ( نه ضربدری ) و بر روی محل ترزیق سم باشد .
عمق نیشتر نیز بایست با اندازه ثلث فاصله بین دو نیش مار باشد .
چون عموماً ضد سم در دسترس نیست ، ترزیق این نفرین یک هزارم به مصدوم توصیه می شود .
?) گزش حشرات: بیشترین گونه جانوری دنیا حشرات هستند و به همین ترتیب تعداد حشراتی که انسان را می گزند ، محدود نیست .
از جمله مهمترین این حشرات میتوان از زنبور عسل ، زنبور قرمز ، زنبور درشت ، مورچه آتشین ، عنکبوت و عقرب نام برد . برخلاف مارگزیدگی در گزش حشرات محل گزش تنها یک نقطه می باشد .
نشانه ها و علائم گزش زنبور عسل ، زنبور قرمز ، زنبور درشت ، و مورچه آتشین :
?- درد ناگهانی ?- خس خس سینه
?- قرمزی ?- تغییر رنگ پوست
?- خارش ?- اشکال تنفس
?- کهیر ?- بیهوش
?- تورم ??- شوک آنافیلاکتیک
تنها عنکبوتی که قادر به گزش است ، بیوه سیاه ماده نام دارد . این حشره با بدن سیاه دارای یک لکه قرمز یا زرد رنگی روی شکمش می باشد .
نشانه ها و علائم گزش عنکبوت سیاه بیوه
?-احساس درد شدید که محل آن گنگ می باشد .
?- دو محل قرمز رنگ گزش کوچک و بسیار نزدیک هم
?-سفتی و گرفتگی عضلات خصوصاً در صورت گزش شکم یا پشت مصدوم
?-سردرد ، لرز ، تب ، تعریق شدید ، تهوع و استفراغ .
اقدامات و کمک های اولیه
?-ABC بررسی کرده و اقدام لازم را بعمل آورید .
?-در صورت بروز شوک را درمان کنید .
?-محل را با کیسه آب یخ سرد نمائید . ( مراقب یخ زدگی پوست باشید . )
?-نیش حشره که در پوست جا مانده را با انبرک نوک تیز خارج کنید .
?-از پماد کالامین استفاده کنید و در صورت بروز علائم شدید شوک آنافیلاکتیک ، مصدوم را منتقل نمائید .
عقرب
بیشتر عقربهای سمی ایران در مناطق نزدیک کویر نظیر کاشان زندگی می کنند . شدت گزیدگی بسته به میزان سم تزریق شده دارد . بیش از ?? درصد گزش عقرب در دست روی می دهد و کودکان بیشترین افراد در معرض عقرب زدگی هستند .
نشانه ها و علا ئم عقرب زدگی
?- درد سوزاننده محل گزیدگی ?- بیقراری و اضطراب
?- تورم در حالت پیشرفت ?- آبریزش از دهان
?- تغییر رنگ محل گزش ?- اختلال هوشیاری
?- تهوع و استفراغ ?- بی اختیاری ادرار و مدفوع
?- بی حسی و گزگز انگشتان ??- تشنج
اقدامات و کمک های اولیه
?- مصدوم را به پشت بخوابانید و تا سه سانتی متر بالای محل گزش را با باند محدود کننده ببندید .
?- محل را با کیسه آب یخ سرد کنید . هرگز یخ را روی پوست قرار ندهید .
?- در صورت بروز شوک را درمان کنید .
?- مصدوم را ارجاع دهید .
