یکی از زمینه های باارزش پرورش دام در جهان، تولید دام های پوستی است که به دلیل ارزش بسیار بالای محصولات آن و ارزآوری فراوان امروزه بخش عمده ای از بازار جهانی را به خود اختصاص داده است. در این شماره با توجه به ارزآوری و اشتغال زایی این نوع پرورش، به نحوه تولید و قوانین مقدماتی پرورش سمور، ایلتیس و روباه می پردازیم:
    سمور (خز) و ایلتیس (پلی کت)
    این حیوانات، به علت قرابتی که از نظر شیوه ی نگهداری و پرورش دارند، می توانند تواما در یک محل نگهداری شوند. با وجود شباهت های بسیار زیاد، این حیوانات از لحاظ ژنتیکی و طرز زندگی، در موارد زیر با یکدیگر اختلاف دارند:
    از نظر رنگ، سمور دارای رنگ های یکدست و معمولا تیره تر از ایلتیس است. رنگ ایلتیس غیریکنواخت و با طرح های متنوع است، ولی پوست سمور دارای هواخواهان بیشتری است. از لحاظ شیوه ی زندگی در طبیعت، سمور حیوانی است که بر روی زمین و نزدیکی رودخانه ها به سر می برد و از صید ماهی و حیوانات کوچک تغذیه می کند، در صورتی که ایلتیس بیشتر بر روی شاخه های درختان به سر می برد و از تخم و بچه پرندگان، تغذیه می کند. از نظر تعداد کروموزوم ها، این دو حیوان با یکدیگر متفاوتند و قدرت باروری یکدیگر را ندارند. طول بدن سمور نر حدود 35 تا 40 سانتی متر و ماده ی آن 30 سانتی متر است، در صورتی که درازی بدن ایلتیس در هر دو جنس به 35 تا 44 سانتی متر می رسد.
    سمور در سال یک بار و ایلتیس دو بار فحل می شود. زمان فحلی سمور در فروردین و ایلتیس یک بار در فروردین و یک بار در مردادماه است. مدت فحلی در سمور حدود 7 هفته و در ایلتیس حدود یک ماه به طول می انجامد. طول مدت آبستنی در سمور 48 تا 54 و در ایلتیس 40 تا 42 روز است. تعداد نوزاد در سمور 3 تا 8 و در ایلتیس 4 تا 8 سر در هر بار زایش است.
    مکان مناسب برای زندگی این حیوانات مناطق معتدل با تابستان های ملایم و زمستان های نسبتا سرد است. بنابراین، در شرایط کشور ما، بهترین محل برای این حیوانات سواحل دریای مازندران و در نزدیکی بنادر و مراکز صید ماهی است. در این محدوده می توان از ماهی های غیرماکول و حرام گوشت که بدون استفاده هستند و پس از صید به دریا ریخته می شوند، برای تغذیه ی این حیوانات بهره برد؛ مضافا اینکه، ماهی های صید شده را بدون اینکه نیاز به تبدیل آن به آرد ماهی باشد، می توان بلافاصله یا اینکه پس از مدتی نگهداری در سردخانه و پس از چرخ کردن به مصرف حیوان رسانید.
    طول مدت آبستنی این حیوانات، کوتاه و در حدود 6 تا 7 هفته است. تعداد فرزندان تولیدی با در نظر گرفتن تلفات نوزادان- که در حدود 3 درصد است- در حدود 4 سر فرزند به ازای هر سر حیوان ماده در هر زایش می باشد. در فصل جفت گیری، یک حیوان نر در روز می تواند دو دفعه جفت گیری کند. برای تشخیص آبستنی، پس از گذشت 9 روز، حیوانات ماده را مجددا در قفس حیوان نر قرار می دهند، در صورت آبستنی، پس از گذشت نه روز، حیوانات ماده را مجددا در قفس حیوان نر قرار می دهند، در صورت آبستنی، حیوان ماده تمایلی به جفت گیری مجدد از خود نشان نمی دهد. طول مدت شیر دادن به نوزاد در حدود شش هفته است. پس از آن حیوانات از شیر گرفته شده را به صورت دوتایی و سپس به صورت انفرادی در قفس های مجزا جای می دهند. حیوانات گله تولیدکننده پوست، حداکثر به مدت شش ماه نگهداری می شوند. بدین ترتیب، اگر تاریخ آبستنی ماده ها را فروردین به حساب آوریم، در خرداد زایش انجام و در آبان و آذر حیوانات جهت پوست کنی آماده می شوند. در مورد ایلتیس، به دلیل دو بار زایش در سال- این امر یک بار هم در اسفند و فروردین میسر می شود. 

    کسانی که در نظر دارند، جهت تولید پوست، حیوان زنده خریداری کنند، باید حتما قبل از فصل پوست کنی- که قیمت حیوانات بسیار ارزان تر است- اقدام کنند. سمور و ایلتیس در قفس و جایگاه مسقف، ولی بدون دیوار، نگهداری می شوند و همیشه در معرض تغییرات درجه حرارت و رطوبت هوا قرار دارند. بنابراین برای پرورش آنها نیازی به احداث سالن های مجهز و پرهزینه نیست. خوراک این حیوانات، گوشت چرخ کرده است که با دستگاه مخصوص آماده شده و براساس جیره معین و توسط ماشین مخصوص یا با دست بر روی قفس ها قرار می گیرد و احتیاج به ظروف غذاخوری نیست.
    آبخوری به صورت اتوماتیک در قفس تعبیه می شود، ولی چون آب باید همیشه در اختیار حیوان باشد، لازم است اقداماتی جهت جلوگیری از یخ زدن لوله ها در زمستان و در مناطق سردسیر به عمل آید. خوراک این حیوانات از مواد گوشتی و انواع ضایعات گوشت مانند: ضایعات کشتارگاه و سیراب شیردان و غیره و همچنین انواع ماهی و ضایعات آن به صورت چرخ کرده است. برای جلوگیری از چاق شدن حیوان، مصرف گوشت قرمز نباید بیش از یک سوم جیره روزانه حیوان را تشکیل دهد. مصرف بعضی از انواع ماهی ها، از جمله ماهی هرینگ که دارای چربی زیاد است، در تغذیه ی حیوان توصیه نمی شود. همچنین، مقدار غذا بستگی به وزن و رشد حیوان دارد. شروع تغذیه ی سمور و ایلتیس با مواد گوشتی 21 روز بعد از تولد آنها است و از هفته هفتم، قسمت بیشتر خوراک بچه ها باید از خوراک گوشتی مخصوص به جای شیر مادر باشد.
    غذای مورد احتیاج گله تولیدکننده پوست و در حال رشد، حداکثر تا 20 درصد وزن حیوان را شامل می شود و نباید مقدار آن روزانه از حدود 400 گرم در مورد نرها و 250 گرم در مورد ماده ها تجاوز کند. به طور کلی، حیوان پدر در تابستان 270 گرم و در زمستان- در موقع رشد مو- 400 گرم و ماده ها پس از خاتمه ی دوران شیردهی 145 گرم و در زمستان در موقع رشد مو 250 گرم غذا در روز مصرف می کنند. برای ذخیره مواد اولیه غذایی این حیوانات به مدت طولانی، ایجاد سردخانه زیر صفر مجهز در مزرعه ضروری است.
    این حیوانات، در سن هفت ماهگی بالغ می شوند. حیواناتی که برای ادامه نسل در نظر گرفته می شوند، با توجه به صفات ظاهری از جمله رنگ پوست و نوع آن و سلامتی حیوان و نیز صفات پدر و مادر، از جمله: صفات باروری و وراثت پذیری و سایر صفات مطلوب انتخاب می شوند. برای این منظور داشتن شناسنامه یا کارت مخصوص که تمام مشخصات حیوان در آن ذکر شده باشد و نیز نصب پلاک گوش به حیوان ضروری است.
    جایگاه سمور و ایلتیس به صورت نگهداری تعداد هر پنج سر ماده و یک سر نر، در قفس های جداگانه، ولی در یک مجموعه و در کنار هم می باشد. حیوان ماده را در زمان فحلی در قفس حیوان نر رها کرده و با گذشت چند ساعت و انجام عمل جفت گیر، آن را به قفس خود برمی گردانند.
    روباه
    روباه حیوانی است گوشتخوار، که در مناطق معتدل زندگی می کند و با توجه به رنگ و سایر صفات و مشخصات ظاهری، انواع مختلف آن به نام های روباه قرمز، طلایی، نقره ای، پلاتینی، برقی وآبی یا قطبی وجود دارند. از میان رنگ های فوق، رنگ نقره ای و طلایی دارای طرفداران و ارزش بیشتری است. طول بدن این حیوان، 50 تا 70 سانتیمتر و نر آن دارای جثه بزرگتری است و از این نظر پوست آن دارای ارزش بیشتری می باشد. مدت نگهداری روباه پدر و مادر محدود نیست و تا زمانی که حیوان از نظر جنسی فعال باشد، نگهداری می شود. این زمان ممکن است، گاهی به ده سال هم برسد. حیوانات نر و ماده در یک مجموعه و در قفس های جداگانه نگهداری می شوند و به ازای هر 5 تا 6 سر حیوان ماده، یک سر حیوان نر در نظر گرفته می شود.
    فقط، ماده ها را در موقعی که فحل شده و آمادگی جنسی پیدا کرده اند، نزد حیوان نر می برند. در صورت مشاهده حالت فحلی در حیوان ماده، که مشخصه ی آن ایجاد صداهای مخصوص و حالتی ناآرام است، آن را به قفس حیوان نر منتقل می کنند و پس از مدت یک روز آن را به محل اولیه که قفسی در مجاورت حیوان نر و در یک مجموعه می باشد، برمی گردانند.
    روباه در یازده ماهگی بالغ می گردد و ماده های آن، در ماه های اسفند و فروردین فحل می شوند که این فحلی یک هفته به طول می انجامد. دوره آبستنی حیوان 51 تا 54 روز است که در هر زایش، 3 تا 6 (به طور متوسط 5) و در بعضی از انواع به مراتب بیشتر بچه به دنیا می آورد. بنابراین، با در نظر گرفتن 10 درصد تلفات نوزادان و مرگ و میر تا سن بلوغ، هر روباه ماده به طور متوسط 4 بچه در سال تولید می کند. روباه سه هفته به بچه خود شیر می دهد. ولی بچه ها تا مدت دوازده هفتگی در نزد مادر خود باقی می مانند. سپس آنها را از مادر جدا می کنند و مدتی به طور چندتایی و پس از آن به صورت انفرادی در قفس های جداگانه ای جای می دهند. نوزادان در موقع به دنیا آمدن دارای مو در سطح بدن هستند، ولی چشمان آنها بسته است، که پس از نه روز باز می شود.
    با در نظر گرفتن مسایل ژنتیکی و نتاجی که باید از حیوانات ماده و نر به وجود آید، در یک مجموعه قفس، یک حیوان نر و پنج حیوان ماده و در قفس های مجزا و در کنار هم نگهداری می کنند. مدتی قبل از پایان این هفت ماه، تمام گله روباه های جوان را از نظر رنگ و مو و سلامتی و خواص قرار می دهند و بهترین آنها را برای ادامه نسل و جایگزینی انتخاب می کنند و بقیه را برای استفاده از پوست در نظر می گیرند.
    با در نظر گرفتن فصل جفت گیری که در اسفند و فروردین ماه است و 52 روز دوره آبستنی، نوزادان تقریبا در ماه خرداد به دنیا می آیند و چون آنها را به مدت هفت ماه نگهداری می کنند، بنابراین گله ی تولیدکننده پوست در آذر ماه آماده عرضه به بازار می شود. خریداران حیوان زنده، باید قبل از موعد پوست کنی، که قیمت حیوان به مراتب ارزان تر از مواقع دیگر است، اقدام به خرید آن کنند.
    خوراک روباه از ضایعات کشتارگاه ها و کارخانجات جوجه کشی و ضایعات ماهی و ماهی های غیرماکول تشکیل می شود. در این مورد مخصوصا ضایعات کارخانجات جوجه کشی بسیار مناسب است. گوشت و ضایعات گوشت قرمز می تواند تا 60 درصد غذای روباه را تشکیل دهد. مقدار متوسط خوراک حیوان 500 گرم در روز است که آن را چرخ می کنند و یک بار در روز و بر روی قفس در اختیار حیوان قرار می دهند.
    روباه در قفس و در محل سقف نگهداری می شود و همیشه در معرض تغییرات درجه حررات قرار دارد. برای خوراک، ظروف غذاخوری وجود ندارد و آبخوری آن به صورت فشاری اتوماتیک است. برای نوزادان آشیانه ی مخصوص از جنس چوب در نظر گرفته می شود که آن را یک هفته قبل از زایش در قفس مادر قرار می دهند. در مناطق سردسیر، باید اقداماتی در جهت جلوگیری از یخ زدن آب در لوله ها به عمل آید.
    در تابستان کود حیوانات که در زیر قفس ها جمع می شود، باید حداقل هر بیست روز یک بار جمع آوری شود. این جمع آوری می تواند در طول زمستان فقط یک بار انجام گیرد. گوشت روباه را به صورت پودر درمی آورند و به مصرف دام می رسانند. پوست آن که یکی از زیباترین پوست هاست و در بازار خریداران زیادی دارد. برای ذخیره مواد اولیه غذایی حیوان به مدت طولانی، ایجاد سردخانه زیر صفر در مزرعه ضروری است