راستی مارمولک چیست و آیا زیانی برای ساکنان خانه دارد؟ دیدگاه‌های مختلفی در مورد این جانور خانگی مطرح است. برخی می‌گویند سمی است و دمش آغشته به سیانور که چنانچه داخل ظروف غذا بیفتد آدمی را راهی آن دیار می‌کند اما این باور پایه علمی ندارد و محققان آن را تایید نکرده‌اند، اما برخی دیگر هم معتقدند نباید این جانور را از بین برد؛ چرا که زندگی فرد با مشکل مواجه می‌شود.
در مورد فواید مارمولک گفته می‌شود وجود مارمولک در خانه موجب می‌شود جانوران موذی از جمله سوسک، پشه و غیره توسط این جانور بلعیده شوند. حضور مارمولک از روزگار دور در خانه‌ها وجود داشته و مردم با آن زندگی کرده‌اند. هرچند که برخی از دیدن آن احساس چندش و ترس می‌کنند.
انواع مارمولک
به گزارش سایت آفتاب، مارمولک‌های خانگی جزو گروه سوسمارها و خزندگان‌اند. این مارمولک‌ها بدنی نرم و لطیف دارند که در خانه‌های مسکونی در نقاط مختلف ایران پراکنده شده‌اند.
با توجه به نوع آب و هوا نوع مارمولک خانگی نیز تفاوت می‌کند، اما به طور کلی یک گونه مارمولک خانگی کوچک به نام cyrtopodion scabrum در اکثر اماکن‌های مسکونی ایران زندگی می‌کنند. مارمولک‌ها در دنیا از اندازه 2 سانتیمتر (تحکوهای پلنگی) تا حدود 5/3متر (اژدهای کومورو) دیده می‌شوند.
انواع مارمولک خانگی
حداقل 6گونه مارمولک خانگی وجود دارد که در زیر به آنها پرداخته می‌شود:
?) Cyrtopodion scabrum: این گونه معمولی‌ترین گونه مارمولک‌های خانگی است و تقریبا در تمام خانه‌های ایران یافت می‌شود. زادآوری این‌گونه در طول سال بسیار زیاد است، اما هر دفعه یک یا دو تخم می‌گذارند. این نوع، دارای خال‌هایی در پشت و انگشتانش ساده است.
?) Hemidactylus flaviviridis: این‌گونه از گونه قبلی بزرگ‌تر است و در خانه‌های مسکونی استان‌های جنوبی ایران زیست می‌کنند. انگشتان این گونه به دو نیم تقسیم شده است. بدن این گونه خال‌های منظم یا غیرمنظم دارد.
?) Hemidactylus persicus: این گونه نیز همانند گونه قبلی در استان‌های جنوبی ایران پراکنده شده است. انگشتان این گونه به دو قسمت تقسیم شده است. بدن این گونه یکدست است و خالی روی بدنش مشاهده نمی‌شود.
?) Asaccus elisae: این گونه با داشتن انگشتانی مثلثی شکل کاملا قابل شناسایی هستند. اندازه بدنشان کوچک است شبیه گونه اول. این گونه خال‌هایی در پشت دارد. گونه مذکور در نقاط محدودی در زاگرس پراکنده شده است و در خانه‌های مسکونی سرپل ذهاب (کرمانشاه) و معمولان (لرستان) دیده شده است.
?) Asaccus kurdistanensis: این گونه تازه کشف شده و در استان کردستان پراکنده شده است، اما مطالعات جدید نشان داده که این گونه مارمولک در برخی روستا‌های استان کرمانشاه از جمله روستای پالنگان نیز پراکنده شده‌اند.
?) Asaccus griseonotus: این گونه نیز دارای انگشتانی مثلثی شکل است. گونه مذکور در خانه‌های مسکونی در خرم آباد لرستان و گنجدره دلفان (لرستان) پراکنده شده است. بدنشان دارای خال‌های حلقوی یا عرضی به صورت منظم یا غیر منظم است.
?) Cyrtopodion heterocercum: این گونه در مناطق محدودی پراکنده شده است، اما می‌توان تعداد فراوانی از آن را در خانه‌های مسکونی نورآباد لرستان مشاهده کرد. این گونه دارای خط‌های عرضی در پشت است. انگشتان آنها نیز ساده است.
بزرگ‌ترین اندازه از گونه‌های بالا را Hemidactylus flaviviridis (حدود ? سانتیمتر، بدون دم) دارد و کوچک‌ترین اندازه بدن را Asaccus elisae و Cyrtopodion scabrum (حدود ? سانتیمتر، بدون دم) دارند.
در کتاب «زیست‌شناسی جانوری» نوشته ابوالقاسم امین و محسن شکوهی‌نژاد در مورد مارمولک‌ها آمده است: «بدن اغلب گونه‌ها باریک و از دو طرف یا از ناحیه بطنی-ظهری پهن است. زوائد حرکتی ممکن است کوتاه یا بلند، نازک یا ضخیم باشند. پاره‌ای از این جانوران عاری از زائده حرکتی هستند. در خشکی زیست می‌کنند و حرکت آنها همانند مار یا کرم است. در مارمولک‌های دونده، حرکت دم، به‌توازن جانور کمک می‌کند. مهره‌های دمی اغلب گونه‌های مارمولک‌ها، کاملا استخوانی نشده است. هنگامی که قسمتی از دم در اثر حادثه‌ای از دست برود، دو مرتبه ترمیم می‌گردد.
پوست این جانوران معمولا انعطاف‌پذیر و کم و بیش به سستی به بدن می‌چسبد. پولک‌های جلدی به صورت ردیف‌های طولی، عرضی یا مورب به چشم می‌خورد.
اندازه پولک‌های شکمی کوچک‌تر از پولک‌های قسمت‌های دیگر بدن است. پرده گوش خارجی است و در دو طرف سر قرار دارد. زبان در این جانوران متحرک بوده (در بعضی از آنها حرکت زبان محدود است) و از حفره دهان خارج می‌گردد که شکار حشرات به آسانی انجام گیرد. فک‌ها مجهز به دندان هستند. «برخی مارمولک‌ها مانند سوسمارهای خاردم از دم خاردار خود برای دفاع از جانشان و دورکردن حیوان مهاجم استفاده می‌کنند به نحوی که بلافاصله از داخل سوراخ خود فرار کرده و با حرکت دادن دم تیغ‌دارشان و ایجاد ضربات محکم، جانور شکارچی یا حتی انسان را از خود دور می‌کنند و برخی مارمولک‌ها مانند بزمجه‌ها علاوه‌بر وارد کردن ضربات قوی توسط دم، گازهای محکمی نیز می‌گیرند.
مورد دیگر که در اغلب مارمولک‌ها دیده می‌شود قطع شدن دم به صورت ارادی است. دم برخی از مارمولک‌ها در زمان ایجاد تماس توسط دشمن به طور ارادی طی عمل انقباض ماهیچه‌های دم کنده می‌شود.
دم کنده شده به علت باقی ماندن خاصیت عصبی- عضلانی به طور موقت شروع به جنبیدن کرده و حواس جانور شکارچی را به خود جلب می‌کند. در این حین خود حیوان فرصت فرار می‌یابد.
دکتر مهرداد حلوایی
متخصص فیزیولوژی جانوری و کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآی چین
